Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest zdolne do pompowania odpowiedniej ilości krwi do narządów naszego organizmu.
W konsekwencji do poszczególnych narządów dociera zbyt mało tlenu niezbędnego do ich funkcjonowania lub też zbyt dużo krwi zalega w narządach ciała. Powoduje to zespół typowych dolegliwości i objawów u pacjenta.
Do niewydolności serca może doprowadzić każda choroba układu sercowo-naczyniowego.
Przyczyny niewydolności serca
Najczęstszą przyczyną niewydolności serca jest choroba niedokrwienna serca (najczęściej przebyty zawał serca). W drugiej kolejności należy wskazać nadmierne obciążenie pracą serca, które powodują nadciśnienie tętnicze (w szczególności niedostatecznie leczone i źle kontrolowane), wady zastawkowe serca (zwężenie zastawki aortalnej, niedomykalność zastawki dwudzielnej lub trójdzielnej lub niedomykalność zastawki aortalnej) i kardiomiopatie (przede wszystkim kardiomiopatia przerostowa). Wśród innych przyczyn należy wymienić zapalenia mięśnia sercowego, cukrzycę czy zaciskające zapalenie osierdzia. Przyczyny jatrogenne, takie jak leki i radioterapia w guzach śródpiersia, również mogą uszkadzać mięsień sercowy i prowadzić do jego niewydolności.
Objawy stwierdzane przez lekarza podczas badania pacjenta:
– obrzęki obwodowe (kończyn dolnych, okolicy krzyżowej, moszny)
– trzeszczenia nad płucami
– zwiększone ciśnienie w żyłach szyjnych
– objaw wątrobowo-szyjny
– trzeci ton serca, szmer sercowy
– przemieszczenie uderzenia koniuszkowego
– stłumienie wypuku u podstawy płuc
– tachykardia
– niemiarowy puls
– tachypnoë (szybkie oddechy)
– powiększenie wątroby
– wodobrzusze
– zimne dystalne części kończyn
– skąpomocz (mała ilość oddawanego moczu)
– wzrost masy ciała (>2 kg/tydz.)
– utrata masy ciała (w zaawansowanej niewydolności serca)
– wyniszczenie.
Należy pamiętać, że niewydolność serca mogą powodować także choroby spoza układu sercowo-naczyniowego, np. przewlekłe choroby płuc (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc), ciężka niedokrwistość, marskość wątroby czy nadczynność tarczycy.
Objawy podmiotowe odczuwane przez chorego:
- Objawy charakterystyczne:
– duszność najczęstszy i najbardziej charakterystyczny objaw niewydolności serca. Początkowo występuje w czasie wysiłku fizycznego, później podczas niewielkiej aktywności, aż w końcu pojawia się w spoczynku
– stałe zmęczenie, znużenie, zmniejszona tolerancja wysiłku – nie jest wynikiem nadmiernego wysiłku fizycznego ani brakiem kondycji fizycznej, lecz wynika z niedotlenienia mięśni szkieletowych
– orthopnoë – uczucie duszności 1–2 minuty po położeniu się, które ustępuje po kilku minutach od przyjęcia pozycji siedzącej lub stojącej. Czasami objaw ten jest tak silny, że pacjent może spać w pozycji siedzącej w fotelu
– napadowa duszność nocna – to ciężka duszność, która budzi chorego ze snu po 2–3 godzinach od położenia się do łóżka. Ustępuje zwykle po >30 minut od przyjęcia pozycji siedzącej
– obrzęki wokół kostek u nóg - Objawy nietypowe:
– kaszel nocny
– świszczący oddech
– uczucie pełności
– utrata apetytu
– splątanie (zwłaszcza u osób starszych)
– depresja
– kołatanie serca
– zawroty głowy
– omdlenia
– bendopnea – to duszność, która pojawia się podczas schylania, np. przy wiązaniu butów. Pojawia się ok. 30 sekund po pochyleniu.
Gwałtownie pojawiające się objawy niewydolności serca lub nagłe znaczne pogorszenie objawów u osoby z rozpoznaną niewydolnością serca stanowią zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej – należy bezzwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie niewydolności serca?
W przypadku pacjentów zgłaszających się z objawami niewydolności serca po raz pierwszy do lekarza podstawowej opieki lub do poradni kardiologicznej, w pierwszej kolejności lekarz ocenia prawdopodobieństwo choroby na podstawie wywiadu pod kątem obecności choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego i innych chorób i stanów, które mogą powodować niewydolność serca. Następnie lekarz bada pacjenta, poszukując objawów przedmiotowych charakterystycznych dla niewydolności serca. W ramach wstępnej diagnostyki lekarz wykonuje też badanie EKG i dokonuje pomiarów ciśnienia tętniczego.
Jeżeli lekarz nie stwierdza żadnych nieprawidłowości w powyższych badaniach, niewydolność serca jest bardzo mało prawdopodobna i należy rozważyć inną diagnozę odpowiedzialną za dolegliwości występujące u pacjenta.
W przypadku stwierdzenia odchyleń przynajmniej w jednym badaniu, lekarz poszerza diagnostykę o badanie echokardiograficzne, które jest najbardziej użytecznym i powszechnie dostępnym badaniem w przypadku podejrzenia niewydolności serca. Pozwala ono na bezpośrednią ocenę objętości jam serca, czynności skurczowej i rozkurczowej komór, grubości ścian serca, funkcji zastawek i obecności nadciśnienia płucnego. Te informacje są kluczowe przy stawianiu diagnozy oraz wdrażaniu odpowiedniego leczenia.
Alternatywnie do badania echokardiograficznego można ocenić stężenie osoczowych peptydów natriuretycznych (badanie z krwi). U pacjentów z wartościami poniżej punktu odcięcia rozpoznania istotnej dysfunkcji serca jest małe prawdopodobieństwo występowania niewydolności serca i nie wymagają oni dalszej diagnostyki w tym kierunku. Należy jednak podkreślić, że zwiększone stężenie peptydów natriuretycznych wymaga weryfikacji w badaniu echokardiograficznym, gdyż ich wzrost niekoniecznie oznacza, że pacjent ma niewydolność serca.
Dane z dokładnego badania klinicznego i wymienionych powyżej badań umożliwiają wstępną diagnostykę oraz zaplanowanie leczenia w przypadku większości pacjentów.
Do dodatkowych badań diagnostycznych, wykonywanych wtedy, gdy pojawiają się wątpliwości dotyczące rozpoznania lub podejrzewa się nietypową przyczynę, zalicza się angiografię naczyń wieńcowych (koronarografię), scyntygrafię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, próbę wysiłkową, cewnikowanie prawego serca z oceną parametrów hemodynamicznych i biopsję mięśnia sercowego.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niewydolności serca?
Przewlekła niewydolność serca zwykle ma charakter postępujący. Oznacza to, że w sposób nieunikniony prowadzi do pogarszania się czynności mięśnia sercowego, co najogólniej można wyjaśnić przeciążeniem pozostałych sprawnych kardiomiocytów – komórek z których zbudowane jest serce. Istnieją jednak skuteczne sposoby leczenia, zwalniające postęp uszkodzenia serca (patrz wyżej).
Jakie są metody leczenia niewydolności serca?
Terapia przewlekłej niewydolności serca jest kompleksowa a jej cel stanowi zmniejszenie śmiertelności i nasilenia objawów choroby oraz poprawa jakości życia.
Leczenie przyczynowe
Celem leczenia przyczynowego jest eliminacja przyczyn niewydolności serca. Obejmuje ono między innymi operacyjne korekty wad anatomicznych i zastawkowych serca, usuwanie ognisk wywołujących zaburzenia rytmu pracy serca oraz wszystkie techniki rewaskularyzacji, czyli przywracania prawidłowego ukrwienia serca w przebiegu choroby wieńcowej.
Postępowanie niefarmakologiczne
- Ograniczenie podaży sodu (soli) zwykle do 2–3 g na dobę i ograniczenie podaży płynów do 1,5–2,0 l na dobę.
- Regularna, umiarkowana, codzienna aktywność fizyczna. Regularne ćwiczenia fizyczne poprawiają sprawność mięśni oddechowych, zmniejszają uczucie duszności oraz podwyższają maksymalną zdolność wysiłkową. Nie zaleca się ćwiczeń izometrycznych.
- Ograniczenie spożycia alkoholu do 10–12 g na dobę u kobiet i ≤20–25 g na dobę u mężczyzn (przy podejrzeniu kardiomiopatii alkoholowej jako przyczyny niewydolności serca obowiązuje całkowita abstynencja).
- Zaprzestanie palenia tytoniu
- Unikanie (w miarę możliwości) niektórych leków, do których należą często nadużywane leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, ketoprofen). Należy również unikać glikokortykosteroidów, leków antyarytmicznych klasy I, soli litu oraz trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych.i szeregu innych leków.
- Szczepienia przeciw grypie (coroczne) i pneumokokom
- Unikanie podróży do okolic położonych na wysokości >1500 m n.p.m. lub gorących i wilgotnych. Jako środek transportu przy długotrwałej podróży preferuje się samolot, by uniknąć następstw długotrwałego ograniczenia ruchu.
- Regularna kontrola masy ciała – codzienne jej sprawdzanie pozwala szybko zauważyć objawy zatrzymania wody w organizmie, czyli szybkie zwiększenie masy ciała o kilka kilogramów, nawet z dnia na dzień.
Leczenie farmakologiczne
W leczeniu farmakologicznym choroby zakłada się jak najsilniejsze modyfikowanie szkodliwej aktywacji neurohormonalnej towarzyszącej niewydolności serca. Aby to osiągnąć, niezbędne jest leczenie skojarzone wieloma lekami, których działania się uzupełniają. Istnieją silne dowody na to, że takie leczenie zmniejsza umieralność, częstość hospitalizacji oraz nasilenie objawów klinicznych.
Podstawą leczenia niewydolności serca są trzy grupy leków, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), β-blokery i antagoniści aldosteronu (blokery receptora aldosteronowego), które zaleca się u każdego pacjenta z niewydolnością serca. U pacjentów z objawami przewodnienia (obrzęki obwodowe, zastój w krążeniu płucnym, podwyższone ciśnienie w żyłach szyjnych) w skojarzeniu powyższymi lekami stosuje się leki moczopędne (diuretyki). Do innych leków stosowanych w niewydolności serca przy dodatkowych wskazaniach należą antagoniści receptora angiotensyny (ARB), inhibitory neprylizyny (ARNI), iwabradyna i glikozydy naparstnicy.
Przewlekła niewydolność serca wymaga leczenia do końca życia.
U niektórych pacjentów będzie ono polegać tylko na wykonywaniu okresowych badań kontrolnych oraz leczeniu przyczyny uszkodzenia serca (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze), podczas gdy w najcięższych przypadkach jest to oczekiwanie na transplantację serca. rolowania może przynieść liczne korzyści dla Twojego zdrowia i samopoczucia. Pamiętaj, żeby wykonywać te ćwiczenia prawidłowo i dostosować je do swoich indywidualnych potrzeb i możliwości. Bądź konsekwentny i ciesz się elastycznym, wolnym od bólu ciałem już dziś.
